Κατάληψη Κτήματος Πραποπούλου

Η κατάληψη ως πρακτική συναντάται από πολύ παλιά στο ’’κοινωνικό γίγνεσθαι’’, από τότε που άδεια κτίρια ή αχρησιμοποίητη γη αφήνονται στην εγκατάλειψη και το μαρασμό από τους ιδιοκτήτες, ενώ για μεγάλες μερίδες ανθρώπων είναι απαραίτητα για την επιβίωσή τους. Με τον έναν ή τον άλλο τρόπο, οι καταληψίες είτε από ανάγκη είτε από πολιτική επιλογή αμφισβητούν έμπρακτα την αντίληψη περί ιδιοκτησίας.

Όσον αφορά στις καταλήψεις γης παρατηρούνται κυρίως σε αναπτυσσόμενες χώρες με γεωργικό πληθυσμό, όπου η γη ανήκει σε λίγους μόνο μεγαλογαιοκτήμονες. Μια από τις πρώτες καταγεγραμμένες δράσεις καταληψιών γης ήταν αυτή των Diggers. Οι Diggers το 1649 στην Αγγλία δήλωναν πως «η γη είναι ένα θησαυροφυλάκιο που ανήκει σε όλους». Κατέλαβαν ακαλλιέργητες εκτάσεις με σκοπό να τις χρησιμοποιήσουν από κοινού. Οι ελπίδες και τα όνειρά τους έφταναν έως την αντίληψη ότι όλοι οι ιδιοκτήτες γης θα την παρέδιδαν οικειοθελώς και θα συμμετείχαν στο κοινοβιακό τους εγχείρημα. Τελικώς, όμως, εκδιώχθηκαν αν και το όραμά τους παρέμεινε ζωντανό.

Στις μέρες μας, ένα από τα παραδείγματα που έχει γίνει διάσημο σε όλον τον κόσμο, κυρίως λόγω της μαζικότητας και της δράσης του, είναι το MST, το κίνημα των ακτημόνων στη Βραζιλία, όπου οι καταληψίες έχουν στα χέρια τους εκατομμύρια στρεμμάτων καλλιεργήσιμης γης που έμενε σε αχρηστία. Πάνω από το 50% της γης ανήκει στο 1% του πληθυσμού, ενώ τα 2/3 αυτής παραμένει ακαλλιέργητη. Το κίνημα αυτό εφαρμόζει μία αγροτική μεταρρύθμιση από τη βάση και καταλαμβάνει τέτοιες εκτάσεις γης, καθώς επίσης και τα μεγάλα σπίτια των γαιοκτημόνων, στα οποία ζουν πολλές οικογένειες ακτημόνων, που δουλεύουν τη γη συλλογικά. Το MST έφτασε να είναι το πιο πετυχημένο κοινωνικό κίνημα στη Λ. Αμερική, με πάνω από ένα εκατομμύριο μέλη, έχοντας καταλάβει 208.000 τετραγωνικά χιλιόμετρα γης. Η φήμη του έχει εξαπλωθεί σε όλον τον κόσμο και παρόμοιοι τρόποι δράσης απαντώνται σε χώρες που υπάρχουν έντονες κοινωνικές ανισότητες. Και για τους Zapatistas το ζήτημα της γης ήταν ο κυριότερος λόγος που δημιούργησαν το δικό τους κίνημα και με την εξέγερση του 1994 κατέλαβαν γαίες μεγαλογαιοκτημόνων, ώστε να καλλιεργηθούν από ολόκληρες ινδιάνικες κοινότητες «για όλους, από όλους».

Όσον αφορά τις καταλήψεις κτιρίων, που είναι και η πιο σύγχρονη πρακτική, ανθίζει κυρίως στις δυτικές κοινωνίες όπου ένα ανομοιογενές σύνολο ανθρώπων ή ομάδων χρησιμοποιεί αυτό το μέσο για ποικίλους λόγους. Πάνκηδες, πολιτικοποιημένοι/ες νέοι/ες που αμφισβητούν το θεσμό της ιδιοκτησίας, αλλά και μετανάστες/στριες και άστεγοι που τους σπρώχνει κυρίως η ανάγκη για επιβίωση μπήκαν σε άδεια σπίτια σε όλη την Ευρώπη από τις αρχές του 20ου αιώνα. Οι καταλήψεις αυτές είτε είναι εντελώς κλειστές λόγω του ότι οι άνθρωποι που τις πραγματοποιούν είναι συνήθως και οι ίδιοι παράνομοι (π.χ. λαθρομετανάστες/στριες) είτε εξελίχθηκαν σε ’’κοινωνικά κέντρα’’ κατά την ορολογία ιταλών συντρόφων. Η ιδέα σε αδρές γραμμές είναι η δημιουργία κυψελών ζωής, όπου προωθείται ο πολυεπίπεδος ακτιβισμός, η αυτοοργάνωση, η αλληλεγγύη και η ανάκτηση του ελεύθερου χρόνου μέσα σε ένα νεκρό, αποξενωμένο αστικό τοπίο. Η προσπάθεια έγκειται κυρίως στο να δημιουργηθούν κοινωνικοί ιστοί μακριά από τις λογικές του κέρδους, χωρίς κανόνες ιεραρχίας, θεσμικούς φορείς και κομματικούς παράγοντες.

Σημαντικές είναι επίσης οι καταλήψεις εργοστασίων και εν γένει παραγωγικών μονάδων που πραγματοποιούνται συνήθως σε περιόδους κοινωνικής έντασης. Σ’ αυτές τις περιπτώσεις οι εργάτες/τριες είτε παίρνουν την παραγωγή στα χέρια τους διαχειριζόμενοι/ες τους καρπούς της εργασίας τους χωρίς αφεντικά (π.χ. Αργεντινή), είτε τη σαμποτάρουν με σκοπό την ικανοποίηση συγκεκριμένων αιτημάτων τους. Επίσης, υπάρχουν παραδείγματα καταλήψεων σε εργοστάσια που κλείνουν σε αναπτυγμένες καπιταλιστικά χώρες, όπως η πρόσφατη κατάληψη και επαναλειτουργία του εργοστασίου ποδηλάτων “bike system” στο Nordhausen της Γερμανίας.

Άξιες αναφοράς είναι επίσης οι προσωρινές καταλήψεις δημοσίων κτιρίων που πραγματοποιούνται στα πλαίσια κοινωνικών αγώνων και αποσκοπούν στη δυναμική διαμαρτυρία ή στην απλή προβολή κάποιων αιτημάτων. Μία τέτοια σημαντική περίπτωση είναι κι αυτή της κατάληψης του πανεπιστημίου του Essex στην Αγγλία του ’68, από τους φοιτητές/τριες, που δήλωναν χαρακτηριστικά: «Το πανεπιστήμιο πρέπει να έχει ένα θεμελιώδες στοιχείο και αυτό είναι ο διάλογος. Όχι απλά να μονολογεί ο καθηγητής και να παίρνει γραμμή πλεύσης από τους γραφειοκράτες, αλλά να προωθεί το διάλογο και να αμφισβητεί τις θεμελιώδεις αρχές της κοινωνίας, κάνοντας την αρχή από την ίδια την τάξη, κάτι που κανένα πανεπιστήμιο δεν έχει κάνει». Καθ’ όλη τη διάρκεια του ’68, όλο και περισσότερα πανεπιστήμια βρίσκονται στα χέρια των φοιτητών, όπως στο Βερολίνο, τη Ρώμη, τη Νέα Υόρκη με αποκορύφωμα το Παρίσι, όπου διαδραματίζεται η εξέγερση του Μάη του ’68 στην οποία ενεπλάκησαν σταδιακά ευρεία κοινωνικά στρώματα προτάσσοντας ποικίλα αιτήματα. Τέλος, κατά καιρούς καταλαμβάνονται ραδιοφωνικοί ή ακόμα και τηλεοπτικοί σταθμοί (π.χ. Οαχάκα) στην προσπάθεια να ακουστεί η φωνή των εξεγερμένων.

Η κατάσταση στον ελλαδικό χώρο ήταν πολύ διαφορετική από αυτή στη δυτική Ευρώπη. Το πρόβλημα στέγασης δεν ήταν τόσο έντονο οπότε η δυναμική (που απαρτιζόταν και απαρτίζεται κυρίως από αυτόνομους, αντιεξουσιαστές και αναρχικούς) κατευθύνθηκε στη δημιουργία κοινωνικών κέντρων-στεκιών παρά στη δημιουργία καταλήψεων στέγης. Βέβαια, υπήρχαν δύο παράγοντες που οδήγησαν τα πράγματα εκεί: αφενός η καταστολή των δημόσιων χώρων (ιδιαίτερα το ‘80) και η αλλαγή της αντίληψης σχετικά με τη χρήση αυτών που προωθήθηκε από τεχνοκράτες και πολεοδόμους και αφετέρου η επιθυμία ατόμων και συλλογικοτήτων να μεταφέρουν την κεντρική δράση στις γειτονιές τους σαν επίθεση στον κυρίαρχο πολιτισμό. Οι καταλήψεις σπιτιών άρχισαν στις αρχές της δεκαετίας του ’80. Οι πρώτες δηλωμένες στεγαστικές καταλήψεις στην Αθήνα ήταν αυτές της οδού Βαλτετσίου στα Εξάρχεια, η ’’Βίλα Στέλλα’’ στο Ν. Ηράκλειο και η κατάληψη στο κτήμα Δρακοπούλου στα Πατήσια, το φθινόπωρο του ’81. Σχεδόν ταυτόχρονα καταλαμβάνονται και κάποια κτίρια στη Θεσσαλονίκη.

Ιστορικό της κατάληψης κτήματος Πραποπούλου

Κατ’ αρχήν να διευκρινίσουμε πως η κατάληψη δεν ήρθε από το πουθενά. Για κάποιο χρονικό διάστημα προϋπήρχε μια ομάδα ατόμων με καθαρά πολιτικό προσανατολισμό. Καθώς πλησίαζε ο χειμώνας και οι συνελεύσεις συνεχίζονταν σε πλατείες και στο θεατράκι της ρεματιάς, τέθηκε ο προβληματισμός να βρεθεί ένα σταθερό σημείο συνάντησης όπου θα μπορούσαμε να οργανωθούμε καλύτερα. Έτσι, μετά από μια σχετικά πρόχειρη έρευνα το ιστορικό κτήμα και οίκημα Πραποπούλου κατελήφθη. Ιστορικό, διότι αποτελεί χαρακτηριστικό δείγμα ρομαντικής αρχιτεκτονικής του μεσοπολέμου, το είχαν επιτάξει οι γερμανοί επί κατοχής και λέγεται πως γίνονταν βασανιστήρια στο υπόγειο του. Επίσης, ορισμένοι εξερευνούσαν από μικροί το -ήδη από τότε- λεηλατημένο οίκημα. Δεδομένου ότι το κτήμα αποτελεί φιλέτο για μεγαλοεργολάβους (αντικειμενική αξία 4 – 6.000.000 ευρώ) και επιπλέον απειλείται με ανάπλαση από το δήμο μαζί με το θέατρο ρεματιάς, άτομα προστέθηκαν στον αρχικό πυρήνα για να προβάλλούν αντίσταση σε αυτά τα αμφιλεγόμενα σχέδια.

Κάποιοι/ες επέλεξαν να αποχωρήσουν από νωρίς λόγω διαφωνίας στη διαχείριση του κτήματος, αλλά στη συνέχεια η προσπάθεια πλαισιώθηκε από νέα άτομα που θεώρησαν τον χώρο κατάλληλο για να στεγάσουν ιδέες, επιθυμίες και όνειρα. Έτσι, εξελίχθηκε σε μια πολυτασική συλλογικότητα που δε θα μπορούσε να αυτοπροσδιοριστεί μέσα από ένα σύμβολο ή οποιαδήποτε ταμπέλα. Η κίνηση μας ήταν εξαρχής ανοικτή στον κόσμο με βάση κάποια χαρακτηριστικά που της είχαμε προσδώσει. Αντιτασσόμενοι/ες στην εμπορευματοποίηση της καθημερινότητας μας, εχθρευόμενοι/ες κάθε είδους ιεραρχία από όποιον κι αν προέρχεται από τη στιγμή που περιορίζει την ελευθερία και καταστέλλει την προσωπική έκφραση, δε θα μπορούσαμε παρά να δρούμε αντιεμπορευματικά και αντιιεραρχικά. Θεωρώντας ως επικίνδυνη και αναξιοπρεπή τη λογική της διαμεσολάβησης, ανάθεσης και αντιπροσώπευσης, προωθούμε την αυτοοργάνωση και την αυτονομία από θεσμικούς φορείς.

Επί 34 χρόνια το κτήμα ήταν εγκαταλελειμμένο και παραδομένο στη φθορά του χρόνου, οπότε σίγουρα χρειαζόταν μπόλικη προσωπική εργασία από όλα τα άτομα που απάρτιζαν τη συνέλευση, αλλά και πολλές φορές από φίλους, γνωστούς και συγγενείς που έσπευσαν να βοηθήσουν, αφενός για να μην καταρρεύσει το σπίτι και αφετέρου για να καταστεί βιώσιμο. Την πρώτη χρονική περίοδο που ακολούθησε την οικειοποίηση του κτήματος παρουσιάστηκαν και οι περισσότερες δυσκολίες. Κι αυτό όχι μόνο σε επίπεδο εργασιών, αλλά κυρίως από την προσπάθεια καταστολής του εγχειρήματος. Στηριζόμενοι πάνω στο φόβο και την άγνοια της γειτονιάς για ένα πρωτόγνωρο για αυτή φαινόμενο, κάθε λογής «καλοθελητές» διέδιδαν φήμες για ναρκομανείς και κακοποιά στοιχεία που κατέλαβαν το χώρο. Σε αυτό το κλίμα κινήθηκε και τοπική εφημερίδα, αφήνοντας υπόνοιες ότι οι εργασίες των καταληψιών μπορεί να προκαλέσουν ανεπανόρθωτες ζημιές στο διατηρητέο. Ενδεικτικό της απόπειρας τρομοκράτησης όποιου/ας περιφερόταν μέσα και γύρω από την κατάληψη είναι οι σχεδόν διαδοχικές –και ορισμένες φορές μαζικές- προσαγωγές και εξακριβώσεις του πρώτου καιρού από την αστυνομία. Κερασάκι στην τούρτα της καταστολής ήταν οι απειλές ανύπαρκτων –όπως αποδείχτηκε- μηνύσεων σε προσαχθέντες συντρόφους την παραμονή της πρωτοχρονιάς και η υποτιθέμενη άφιξη της αντιτρομοκρατικής στο τμήμα Χαλανδρίου με αφορμή την προσαγωγή ατόμων για αφισοκόλληση. Σε αυτά προστέθηκε αργότερα και «φιλική επίσκεψη» της ασφάλειας αττικής στο κτήμα αναζητώντας πληροφορίες για τη σχέση μας με -γενικά και αόριστα- «ύποπτα άτομα».

Απέναντι σε αυτή την κατάσταση η αντίδραση μας ήταν άμεση, σε πρώτη φάση με συγκεντρώσεις συμπαράστασης στους προσαχθέντες, με επιστολή του κειμένου της κατάληψης εν ίδει απάντησης στο τοπικό τύπο, αλλά και με παρέμβαση στο δημοτικό συμβούλιο του Χαλανδρίου, όπου δηλώσαμε την αδιαπραγμάτευτη πρόθεση μας για συνέχεια της κατάληψης και απαιτήσαμε να σταματήσουν οι κάθε είδους παρενοχλήσεις. Σε αυτό το σημείο αξίζει να αναφερθεί πως στο δημοτικό συμβούλιο στήριξη είχαμε από αριστερή παράταξη του Χαλανδρίου, όπως και στο αστυνομικό τμήμα με την παρουσία μελών της κατά τις προσαγωγές. Οι παραπάνω παρεμβάσεις μας θεωρούμε πως είχαν ως αποτέλεσμα το σημαντικό περιορισμό των «επισκέψεων» της αστυνομίας και τη σε ένα μεγάλο βαθμό εδραίωση της κατάληψης.

• Εκδηλώσεις- Δράσεις

Στον ένα χρόνο παρουσίας της κατάληψης έχουν πραγματοποιηθεί εντός και εκτός του χώρου που μας φιλοξενεί εκδηλώσεις με θεματολογία που ποικίλει. Από παιδικό θέατρο και παράσταση καραγκιόζη, μέχρι την έκφραση αλληλεγγύης σε καταλήψεις (Ungdomshuset, Μυλλέρου και Γερμανικού) και εξεγερμένους λαούς (Οαχάκα). Από την κρατική καταστολή στο φοιτητικό κίνημα και το ζήτημα των φυλακών, μέχρι θέματα που άπτονται του οικολογικού και των ελεύθερων χώρων.

Στην προσπάθεια μας να αυτοοργανώσουμε την καθημερινότητα μας, αλλά και να δημιουργήσουμε σχέσεις με τη γειτονιά, πραγματοποιούμε προβολές, μαθήματα, γλέντια κ.ά. Ο αντιεμπορευματικός χαρακτήρας, η ελεύθερη ανταλλαγή γνώσης και απόψεων και η προώθηση της αμφισβήτησης δίνουν πολιτική χροιά στις εκδηλώσεις αυτές. Να σημειωθεί πως ο χώρος είναι ελεύθερος σε όποιον/α θελήσει να κάνει μια βόλτα, να πιει το αφέψημα του, να παίξει στον κήπο, να συζητήσει και γενικότερα να τον χρησιμοποιήσει με οποιονδήποτε τρόπο αρκεί να σέβεται τα χαρακτηριστικά που προαναφέρθηκαν. Στο πλαίσιο της αρμονικής συνύπαρξης με τη φύση ασχοληθήκαμε με ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, με βιολογική καλλιέργεια και με την προώθηση του ποδηλάτου ως τρόπου ζωής. Έτσι, έγινε μια προσπάθεια λειτουργίας μικρής ανεμογεννήτριας που μέχρι στιγμής δυστυχώς δεν έχει φέρει αποτελέσματα, μέρος της παραγωγής του κήπου μοιραζόταν σε γείτονες/ισσες και περαστικούς/ές και γίνονται επισκευές παλιών ποδηλάτων με σκοπό τη χρήση τους και τη συμμετοχή σε ποδηλατοπορείες.

Όσον αφορά τους ελεύθερους χώρους και τους χώρους πρασίνου εναντιωθήκαμε στο «πρότυπο καινοτόμο σχέδιο ανάπτυξης ρεματιάς Πεντέλης-Χαλανδρίου» με κείμενα, παρέμβαση σε συνέντευξη του δημάρχου και οργάνωση τριήμερων εκδηλώσεων στο χώρο της κατάληψης που περιελάμβαναν καθαρισμό της ρεματιάς, συζήτηση-προβολή, και συναυλία στο θέατρο ρεματιάς. Επίσης, ασχοληθήκαμε με το εργοστάσιο Δουζένη, το οποίο αν και ήταν προορισμένο για πολιτιστικό κέντρο, μέρος του κατεδαφίστηκε και μέχρι πρότινος κινδύνευε να παραδοθεί σε κατασκευαστική εταιρεία. Επιπλέον, εναντιωνόμαστε στη μετεγκατάσταση του υπουργείου οικονομικών στη περιοχή του νομισματοκοπείου που αποτελεί έναν από τους τελευταίους ελεύθερους χώρους του Χαλανδρίου. Στην ίδια λογική κινητοποιηθήκαμε μαζί με άλλες συλλογικότητες για τις πρόσφατες πυρκαγιές με πορείες στη Πάρνηθα, καταδεικνύοντας την εξόφθαλμη ευθύνη του κράτους και του κεφαλαίου.
Με την πρόθεση να ενημερώσουμε την τοπική κοινωνία από τη δική μας οπτική γωνία για ζητήματα όπως τα προαναφερθέντα και άλλα επίκαιρα, εκδώσαμε το πρώτο τεύχος περιοδικής αντιπληροφόρησης με τίτλο «Απόπειρα» που σκοπεύουμε να έχει συνέχεια.

• Δυσκολίες